Kumar oynama her zaman bir bağımlılık olarak nitelendirilmemelidir. Kumarın eğlence amaçlı bir aktiviteden bağımlılığa kadar uzanan bir yelpazesi vardır. Çoğu insan rahatlıkla kumar oynayabilir, ara sıra çekiliş veya piyango bileti satın alıyor ya da nadiren eğlence amaçlı bir kumarhane ziyaret edebiliyor. Daha az fakat önemli sayıda kişi için kumar ciddi olarak hayatlarının her alanına zarar verir. Bu ciddi kumar problemi olan insanlar, sebep olduğu zararlara rağmen, kumar dürtülerini kontrol edemezler. Bu insanlar, sorunlardan kaçmak ve kaygıdan kurtulmak için kumar oynamaya daha yatkındırlar.
Kumar oynayan herkes birbirine benzemez, karşılaştığı sorunlar da benzer değildir. Kumar problemi yaşayan insanlar, tüm yaş gruplarında, gelir gruplarında, kültürlerde ve işlerde görülür. Bazı insanlar aniden kumar problemleri geliştirirken, bazıları yıllarca kumar oynadıktan sonra problem yaşarlar. Kumar probleminin pek çok nedeni olabilir. Bazıları için kaybettikleri parayı geri kazanmak, bazıları için ise yaşadığı sıkıntılardan kaçmak zamanla problem haline gelmektedir.
Kumarda belirlediği limit kadar zaman ve para harcama, kumarda kaybettiğini kabul etme ve kazanmanın peşine düşmeme, kumarı bir zevk ve eğlence olarak görme, kazandığında bunu bir şans olarak görme, para kazanmak ve borçlarını ödemek için kumar oynamama, alkol ve ilaç kullanırken kumar oynamama, kumar oynamak için asla borç almama, kişisel yatırımları ve aile tasarruflarını kumar için kullanmama, sorunlardan ve duygulardan kaçmak için kumar oynamama, kumar nedeniyle işine, sağlığına, ekonomik durumuna ve ailesine zarar vermeme gibi durumlara dikkat eden kişiler için kumar oynama riskli olarak değerlendirilmemelidir.
Kumar hakkında yalan söyleme veya gizleme, oynamak istediğinden uzun süre oynama, kumar sonrasında depresif veya öfkeli hissetme, planladığından daha fazla para harcama, kumar oynama nedeniyle iş ve aile sorumluluklarını görmezden gelme, kumar oynamak için borç alma, kayıpları geri almak için kumar oynama, kumarın sonunda kazanacağına inanma, kumar oynamayı hayatındaki en önemli şey olarak düşünme, sorunlarla baş etmek ya da kaçınmak için kumar oynama, kumar oynarken aile ve arkadaşlarla çatışma, kumar oynamaktan dolayı fiziksel ve duygusal sağlığın ihmal edilmesi gibi durumlar problemli kumar oynamayı işaret etmektedir.
Kumar oynayan kişiler için bazı durumlar risk teşkil etmekte ve bağımlılık geliştirme ihtimalini arttırmaktadır. Kumarın erken dönemlerinde büyük paralar kazanmak ya da büyük paralar kaybetmek, yakın zamanda ilişki sorunları, emeklilik, iş kaybı, yas, fiziksel ve ya ruhsal sağlık sorunu, yalnız hissetme, istismar veya travma, alkol veya uyuşturucu kullanımı, ailede veya yakın çevrede kumar oynayan kişilerin olması, kazanma ihtimalini arttıracak bir sistem veya yöntemin olduğuna inanmak kumarın bağımlılık geliştirme riskini arttırmaktadır.
Kumar problemi yaşayan insanların çoğu, kumar oynamak için ne kadar zaman ve para harcadıklarını kontrol edemezler. Bununla beraber sorumluluklarının farkında olmalarına rağmen kumar oynamak daha önemli hale geldiği için sorunlar artmaya devam eder. Bu sorunlar karşısında kişiler genellikle karmaşık duygular hissederler. Endişe, mutsuzluk ve kendinden nefret etme karşı konulamayan her kumar dürtüsü sonrasında hissedilen duygulardır. Bu yaşanılanlara rağmen kumarda kaybettiklerini kazanamayacak olma pek kabul edilmez ve kendi sisteminin başarılı olacağına ya da şanslarının değişeceklerine ve kazanacaklarına inanırlar.
Kumar problemi olan kişiler kendilerine ve sevdiklerine bir daha oynamayacaklarını taahhüt ederler, ancak tekrar oynama olasılığı yüksektir. Çoğu zaman yakınlarının gösterecekleri tepkilerden çekindikleri için olanları saklama ve ortaya çıkan sorunları tek başına çözmeye çalışırlar. Bu nedenle daha fazla borçlanma ve kumar oynama eğilimi görülür. Kumar oynamayı bırakmak ortaya çıkan sorunlarla yüzleşmek ve olumsuz duygulara neden olacağı için oynama sürdürülür.
Kumar oynamayı bırakma ile ilgili karışık duygu ve düşüncelere sahip olabiliriz. Zararlarına rağmen oynamak isteyebiliriz. Oynamanın heyecanını seviyorum, kumarda büyük bir kazanç tüm sorunlarımı çözebilir inancı, zengin olmak için tek şansım kumar oynamak, emin olduğum sistem sayesinde kazanırım inancı, kumar sorunlarımdan uzak durmama yardımcı oluyor, bütün arkadaşlarım kumar oynuyor, kumar benim için sadece bir aktivite gibi karmaşık hisler kumarın devamlılığını sağlar.
Tedaviye başvuru nedenleri değişkenlik göstermektedir. Bırakmazsam ailem beni terk edecek, kumardan dolayı yaşanan çatışmalar, yalan söyleme ve gizlemekten yorulma, borçların çok artmış olması, kumarın hayatı ele geçirmiş olması, sorumluluklarını yerine getirememe, işini kaybetme korkusu, borç aldığı insanların yüzüne bakamama, onurunun incinmeye başlaması, kumardan zevk alamama, sağlığının bozulmaya başlaması, kendinden nefret etmeye başlama gibi nedenler sayılabilir.
Kumar kişiyle birlikte aileyi de etkilemekte ve birçok açıdan zarar vermektedir. Kumar oynama nedeni ile kişi ve aile finansal sorunlar yaşarlar. Aile üyeleri tasarrufların, mülklerin veya eşyaların kumar için kaybolduğunu öğrendiklerinde korkmuş, öfkeli ve ihanete uğramış hissedebilirler. Kumar oynama aile üyeleri arasında olumsuz duyguların oluşmasına neden olmakta ve sorunların çözümünü zorlaştırmaktadır. Güvensizlik, utanma gibi zarar veren duygular nedeniyle kumar oynayan kişiden uzak durma, ilgi ve destek vermeyi zorlaştırır. Kumar oynama nedeniyle ortaya çıkan stres aile üyelerinin depresyon, kaygı, ülser, uyku bozuklukları, baş ve kas ağrısı gibi sağlık sorunları yaşamalarına neden olabilir. Bununla beraber aile üyeleri kumar oynayan kişiye çok odaklandıkları için kendi hayatlarını ihmal edebilir ve tükenmişlik yaşayabilirler. Kumarın problem olduğu ailelerde çocuklarda etkilenebilirler. Aile içindeki çatışmalar, verilen ve yerine getirilemeyen sözler nedeniyle güvensizlik, taraf tutma zorunluluğu, boşanma gibi durumlar çocukları olumsuz etkilemektedir. Ayrıca aile içi şiddet, fiziksel ve duygusal istismar kumardan dolayı kaosun olduğu ailelerde daha sık olabilmektedir.
Kumar oynamayı durdurmak, kumar oynama isteği ile baş etmek ve kumar oynama davranışını önlemek için yaşam tarzı değiştirilmelidir. Bu nedenle kumarı bırakma konusunda net hedefler belirleme, kumar oynamayı tetikleyecek durumların farkında olma ve önlem alma, para erişimini kısıtlama, kumarhane yada online erişimi engelleme, birinden destek alma ve yeni etkinlikler edinme yararlı olmaktadır. Kumar ile ilgili yanlış düşünce ve inançlar değiştirilmelidir. Genellikle kumar oynayanlar diğerlerinden daha şanslı olduklarını ve kazanmak için özel yeteneklerinin olduğuna inanırlar. Kumarda şans belirlenemez ve geçerli herhangi bir sistemin olmadığı bilinmelidir. Birçok kişi depresyon, öfke veya kaygı duygularından kaçınmak için kumar oynamayı kullanır.
Bazıları istismar, hastalık, kayıp ya da stres ile baş etmek için kumar oynamaktadır. Duyguları tanımak ve sağlıklı bir şekilde ifade etmek kumar dürtüsünü azaltabilir. Kumar bazen de yaşamımızda dengelerin bozulması ile ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle sağlıklı rutinler belirleme, düzenli egzersizler yapma, güvenli bir sosyal çevre edinme, paylaşımlarda bulunma ve destek alma, stresi yönetmeyi öğrenme koruyucu birer faktördür. Kumardan dolayı ortaya çıkan sorunlarla baş etmek için başvurulan alkol ve madde kullanımı çoğunlukla sorunların daha da büyümesine ve başka bağımlılıklara neden olabileceğinden uzak durulmalıdır. Bu sorunlar karşısında kişinin kendini iyi hissetmesi, geleceğe daha umutlu bakması, kaygılarıyla baş etmesi, kumar dürtüsünün kontrol altında olması, borçlarının kontrol altında olması, aile ve sosyal ilişkilerinin iyi olması profesyonel bir destekle daha mümkün olabilmektedir.
Uzman Psikolog Kinyas Tekin
KAYNAK: Problem Gambling: The Issues, the Options – Centre for Addiction and Mental Health,