Kumar kişi ile birlikte aileye de zarar vermektedir. Kumar problemi olan bir kişinin 8-10 kadar kişiyi olumsuz etkilediği düşünülmektedir. Kumar genel olarak finansal sorunlar, hırsızlık ve yasal sorunlar, zihinsel ve fiziksel sağlık sorunları, sorumlulukların yerine getirilememesi, aile üyeleri arasında fiziksel, sözel ve duygusal istismar, çocuklar önünde yapılan kavgalar, ayrılma ve boşanma, aile üyelerinin başkalarıyla kumar hakkında konuşurken rahatsızlık duyması, ailenin tüm üyeleri arasında tecrit hissi gibi durumlarla aileyi etkilemektedir.
Kumarın ailede yarattığı bu olumsuzluklarının yanında çocuklar üzerindeki etkileri çoğunlukla göz ardı edilmektedir. Çocuklar üzerindeki en önemli sorunlardan biri de kumarın onlara da bulaşma ihtimalinin olmasıdır. Kumar problemi olan bir ebeveynin çocuklarının kumar problemi geliştirme riski 3-11 kat daha artmaktadır. Çocukların her yaş döneminde etkili olabilen ve kumar problemi geliştirme riskini önemli oranda arttıran tek faktördür.
Kumar problemi olan ebeveynlerin çocuklarının da kumar problemi geliştirebilmesinin çeşitli nedenleri vardır. Çocuğun büyüdüğü ortamın etkileri ile birlikte genetik faktörlerin de rol oynadığı bilinmektedir. Ebeveynler, çocukları için en önemli rol modellerdir. Bu nedenle çocuklar, ebeveynlerinin kumar ile ilgili tutum düşünce ve davranışlarını görerek ya da deneyimleyerek öğrenebilir ve yansıtabilirler. Kumar sorunu olan çoğu ebeveynin çocukları, kumarı sık oynamanın normal bir davranış olduğuna, kumarı para kazanmanın kolay yolu olduğuna, kumarın heyecan verici bir şey olduğuna, kumarı sorunlarla başa çıkma yöntemi olduğuna inanmakta ve bu şekilde problem geliştirme riski taşımaktadır.
Çocukların kumar problemi geliştirmelerinin diğer önemli nedeni ise ebeveynlerden öğrenilen başa çıkma yöntemidir. Ebeveynlerin çocuklarına stresle baş etmenin olumlu yollarını öğretmede önemli bir rolü vardır. Kumar problemi olan ebeveynler çocuklar üzerinde artan bir stres yaratmaktadırlar. Bununla birlikte ebeveyn de stres veya depresyon gibi olumsuz duygularla baş etme yöntemi olarak kumar oynamayı seçmekte ve bunu çocuklarına da öğretmektedir.
Her çocuk ebeveynin kumar probleminden farklı şekilde etkilenir ve farklı şekilde baş etmektedir. Bir çocuğun kumardan ne derece etkilendiği, çocuğun yaşı ve gelişim aşamasına, kişilik ve mizacına, ebeveynlerin başa çıkma ve problem çözme becerilerine, çocuğun veya aileye yönelik diğer zorluklar, ekonomik sorunlar ve önemli ihtiyaçların karşılanmaması, ebeveynler arasındaki ilişkinin kalitesi, kumar probleminin şiddeti, sosyal desteğin varlığına göre değişmektedir.
Kumar problemi yaşayan ebeveynlerin çocukları, emniyet ve güvenlik hissi kaybı ve benlik saygısı düşüklüğü gibi psikolojik zorluklarla karşılaşabilirler. Endişe, sık ağlama, sinirlilik ve öfke patlamaları gibi güçlü duygusal reaksiyonlar ya da içine kapanma görülebilir. Psikolojik etkilenmenin ileri aşamalarında ise duyguların düzensiz olması, depresyon, anksiyete ve ölüm düşünceleri gibi zihinsel sağlık sorunları görülebilmektedir.
Kumarın yarattığı sorunlar ve stres altında yetişen çocuklarda fiziksel sağlık sorunları da görülebilmektedir. Mide, baş ve kas ağrıları, astım gibi solunum problemleri, uyku problemleri, beslenme problemleri görülebilmektedir.
Okul kurallarına uyma, arkadaşlıklar kurmak ve sürdürmek, odaklanma, öğrenme ve motivasyon problemleri, zorbalığı maruz kalma gibi okul sorunları görülebilir. Dinleme zorluğu, karşı gelme ve agresif olma, aşırı duygusal, kendine zarar verme, alkol ve madde kullanma, bilgisayarda çok zaman geçirme ve kumar oynama gibi davranışsal problemler eşlik edebilir.
Kumar çoğunlukla ailelerde ekonomik zorluklara neden olur ve buda çocuğa yönelik konut, beslenme, eğitim gibi ihtiyaçların yetersiz ya da istikrarsız karşılanmasına neden olabilmektedir. Bu ailelerde çocuklar mali konularda ebeveynlerinin sorumluklarını üstlenmek zorunda kalabilirler. Aile de bütçe yönetme konusunda etkin bilgi sahibi olamayan çocuklar mali konularda kaygı duymaz ve ciddiyetsiz olabilirler.
Ebeveynlerin kumar problemi olduğu ailelerde, tartışmalar, ilişkilerde kopukluk, iletişim problemler, sevgi eksikliği, ailece zaman geçirememe, artan stres ve güven eksikliği görülebilmektedir. Bu ailelerdeki çocuklar riskli davranışlar sergileyen insanlarla vakit geçirmek gibi kötü seçimler yapabilir ya da kendilerini korumak ve utanmamak için kaçınmak isteyebilirler.
Çocukların ailenin sorunlarının kendi hataları olmadığını anlamalarına yardımcı olmak önemlidir. Çocuklar öfke, hayal kırıklığı ve kızgınlık gibi bir dizi duygu hissedebilirler. Ebeveynin durduracağını söylediği halde, kumar oynamaya devam etmesi çocuklarda kafa karışıklığı yaratabilir.
Çocuklar, güvence altına alınmalı, sevilmeli ve güvende hissetmelidir. Bir ebeveynin, çocuklarının kumardan nasıl etkilendiğini düşünmesi zor ve zaman olabilir. Bu nedenle çocuk için bireysel destek yanında aile danışmalığı alınmalıdır. Danışman durumu tespit etme ve nereden başlanması gerektiği, yapılacak değişiklikler ve süreci yönetme konusunda yardımcı olabilir.
Uzman Psikolog Kinyas Tekin